De zaak Russell Brand: Trial by media
Selectieve vervolging schaadt legitimiteit rechtsstaat
De recente ontwikkelingen rondom de Britse komiek en opiniemaker Russell Brand vormen een zorgwekkend precedent in een tijd waarin justitie én media onder een vergrootglas liggen. Niet omdat grensoverschrijdend gedrag geen serieuze aandacht verdient, maar omdat de manier waarop deze zaak wordt behandeld fundamentele vragen oproept over rechtsgelijkheid, bewijslast, en politieke willekeur.
Een zaak zonder aangifte
Wat deze zaak uniek maakt is dat de vrouwen zelf geen aangifte deden (voor zover bekend). In plaats daarvan kwamen de beschuldigingen voort uit een gezamenlijk "onderzoeksjournalistiek" project van The Times, The Sunday Times, en het televisieprogramma Dispatches in 2023. Het is nu wel heel letterlijk een trial by media: Het Openbaar Ministerie (Crown Prosecution Service) startte zelf een zaak op grond van artikelen uit de krant.
De financiele gevolgen voor Brand zijn groot: Het Theatre Royal Windsor en de Plymouth en Bournemouthmet Pavilions annuleerden optredens van Brand. Ook haalde de BBC alle afleveringen van zijn standup van iPlayer en BBC sound.
Precies alle het materiaal waarin Brand zijn politieke opinie verkondigt worden gecancelled.
Dit doet denken aan de zaak Julian Assange, waarbij er ook geen politie aangiftes van de vermeende slachtoffers zelf waren, maar het OM zelf de vervolging inzette. Ook Assange had zich uitgesproken tegen de gevestigde orde en werd onderwerp van media- en staatsbelang.
Normaal gesproken gaat het OM namelijk alleen bij minderjarigen over tot vervolging zonder aangifte. Wereldwijd zijn Assange en Brand de enige zaken waarbij het OM zelfstandig overgaat tot vervolging, zonder dat er politieaangiftes zijn gedaan, terwijl de slachtoffers boven de ‘‘age of consent’’ zijn. Ja zelfs toestemming vragen aan de slachtoffers om hun zaak te openen en in de media te brengen vinden ze niet nodig. Door dit zo te doen zeggen ze eigenlijk dat de vrouwen niet toerekeningsvatbaar zijn of niet wilsbekwaam. Maar desondanks gooien ze wel hun hele gevoelige verhaal te grabbel in een wel heel publieke rechtszaak, zonder dat de vrouwen controle hebben over hun verhaal en interpretatie. Stel je eens elke andere strafzaak voor zonder aangifte; dat kan alleen als er camerabeelden zijn of ziekenhuisverslagen. Aangiftes mogen alleen gedaan worden door mensen met een ‘‘aanmerkelijk belang’’. Welk aanmerkelijk belang heeft het OM hier? Openbare orde?
Het recht als wapen
De selectieve inzet van strafrecht tegen publieke figuren die zich kritisch uitlaten over overheidsbeleid, roept fundamentele vragen op:
Waarom worden bepaalde zaken – zonder aangifte – wél opgepakt?
Waarom blijven andere zaken – mét aangifte – jarenlang liggen?
In Engeland zijn 1400 minderjarige meisjes tussen 1997 en 2013 misbruikt door zogenaamde rape gangs in steden als Rotherham, Telford, Rochdale en Oxford. Deze meisjes deden wél aangifte. Politie en justitie deden niets – vaak uit angst voor "racistische beeldvorming" of reputatieschade. Bij een inval arresteerden ze zelfs het minderjarige meisje wegens ‘‘openbaar dronkenschap’’ en niet de aanwezige daders.
Tegen Larry Nassar heeft het US Olympische gymnastics team ontelbare aangiftes gedaan, toch kon hij twintig jaar lang minderjarigen misbruiken doordat een bevriende FBI agent alle zaken tegen hem tegenhield. Het kwam pas tot een rechtszaak toen eindelijk een krant schreef over de zaak. Ook de Nederlandse turnwereld kent dergelijke schandalen waarbij aangiftes van slachtoffers genegeerd werden en niet werden onderzocht.
Dat steekt. Zeker wanneer publieke figuren wél worden aangepakt op basis van secundair materiaal. In het geval van Brand spreekt de krant van anonieme bronnen en afgeluisterde telefoontaps en whatsapp berichten.
Zovele zedenzaken krijgen niet zo’n grote belangstelling van de rechtbank. Volgens de Universiteit van Leiden zijn 23% van kinderen in Jeugdzorg instellingen in Nederland sexueel misbruikt. Laten we die slachtoffers steunen in hun rechtszaken.
Rechtsgelijkheid onder druk
Wanneer justitie haar pijlen richt op bekende critici, maar structureel faalt bij kwetsbare burgers, raakt het idee van rechtsgelijkheid ondermijnd.
Zo is Ghislaine Epstein weliswaar veroordeeld wegens mensenhandel en zijn bij de rechtbank lijsten bekend van de mensen aan wie zij de minderjarigen leverde. Maar geen van die mannen is nog veroordeeld.
Waarom wordt Snoop Dogg gelauwerd met Emmy- Grammy- en Music Awards terwijl hij trots opschepte over zijn voormalige carriere als pimp en ‘‘how to break a ho’ ?
Ik weet niet of Russel Brand schuldig is; Als zijn slachtoffers zelf iets gaan verklaren, zal ik het geloven.
Het Openbaar Ministerie’s grootste goed is onpartijdigheid en integriteit. Het vertrouwen in de rechtsstaat is direct verbonden is aan dit instituut.
Men moet twee keer nadenken voor men rechtszaken tegen de eigen criticasters opent. En dan extra to the point en transparant zijn. Anonieme bronnen uit een krant halen, terwijl er zovele grote zaken nog steeds moeten wachten is heel dubieus.